EU AI कायदा: कृत्रिम बुद्धिमत्तेचे नियमन

युरोपीय संघ (EU) बर्‍याच वर्षांपासून कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) साठी जोखमीवर आधारित नियम तयार करण्यावर काम करत आहे, ज्याला EU AI कायदा म्हटले जाते. हा नियम एका सुरक्षित आणि विश्वासार्ह AI पारिस्थितिकी तंत्राची निर्मिती करण्यासाठी डिझाइन केली जाणार आहे आणि येणाऱ्या वर्षांमध्ये ते पाहण्यात येण्याची दाट शक्यता आहे.

EU AI कायद्याचा उद्देश काय आहे?

EU चा प्रमुख उद्देश AI च्या स्वीकाराला चालना देणे आणि त्याच वेळी त्याच्या वापराचे नैतिक आणि मानवी हक्कांचे पालन करणे आहे. हा नियम नवीन तंत्रज्ञानाचा विकास प्रोत्साहित करत असताना त्याच्या वापराशी संबंधित जोखमींना नियंत्रणात ठेवण्याचा प्रयत्न करतो. EU ने असे सूचित केले आहे की AI ने “मानवी-केंद्रित” राहणे आवश्यक आहे, आणि व्यवसायांना AI तंत्रज्ञान राबवताना स्पष्ट मार्गदर्शक तत्त्वे पाळावीत.

EU AI कायदा का आवश्यक आहे?

AI तंत्रज्ञानामध्ये उद्योगातील क्रांतिकारी बदल, उत्पादकता वाढवणे, आणि सामान्य जीवन सुधारण्याची क्षमता आहे. परंतु, AI प्रणालींना योग्य प्रकारे डिझाइन न केल्यास किंवा चुकीच्या पद्धतीने वापरल्यास ते व्यक्तींच्या हक्कांना मोठे धोके पोहोचवू शकतात. EU चे उद्दिष्ट म्हणजे अशा जोखमींचे प्रमाण कमी करणे आणि नागरिकांमध्ये विश्वास निर्माण करणे, ज्यामुळे ते AI तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यास अधिक तत्पर होतील.

EU AI कायदा कसा कार्य करतो?

AI कायदा जोखमीच्या आधारावर AI अनुप्रयोगांचे वर्गीकरण करतो. या नियमानुसार, AI वापराचे विविध प्रकार खालील प्रकारे विभागले जातात:

1. अस्वीकृत जोखमी (बंदी केलेले वापर): काही AI अनुप्रयोगांना इतके धोके आहेत की त्यांना पूर्णपणे बंदी घालण्यात आले आहे. यामध्ये मन्युपुलेटिव्ह किंवा हानिकारक तंत्रज्ञान असलेले AI समाविष्ट आहेत, जसे की सामाजिक स्कोअरिंग किंवा सार्वजनिक ठिकाणी रिअल-टाइम बायोमेट्रिक ओळख प्रणाली वापरणे. तथापि, काही बाबतीत या बंदीला सवलती आहेत (उदा., काही गंभीर गुन्ह्यांसाठी कायद्याने रिअल-टाइम बायोमेट्रिक ओळख वापरण्याची परवानगी).
2. उच्च-जोखमीचे अनुप्रयोग: या मध्ये आरोग्य, शिक्षण, कायदा व्यवस्था, आणि वाहतूक यासारख्या महत्वाच्या क्षेत्रातील AI चा वापर होतो. अशा अनुप्रयोगांसाठी, विकसकांना जोखमीचे मूल्यांकन करणे आवश्यक आहे आणि त्यांना पारदर्शकता, गुणवत्ता, मानवी देखरेख, आणि सुरक्षा यासारख्या शर्ती पूर्ण कराव्या लागतात. सार्वजनिक संस्थांद्वारे वापरलेले उच्च-जोखमीचे सिस्टम EU डेटाबेसमध्ये नोंदवले जातात.
3. मध्यम-जोखमीचे अनुप्रयोग: हे AI प्रणाली, जसे की चॅटबॉट्स किंवा सिंथेटिक मीडिया निर्माण करणारे साधन, पारदर्शकता आवश्यक करतात. वापरकर्त्यांना ते AI द्वारे निर्मित सामग्री पाहत किंवा त्यासोबत संवाद साधत आहेत याची माहिती देणे आवश्यक आहे.
4. निम्न-जोखमीचे अनुप्रयोग: सोशल मीडिया सामग्री किंवा लक्ष्यित जाहिरातींसाठी AI चा वापर केला जातो, अशा प्रणालींवर हा कायदा लागू होत नाही. तरीही, EU सर्व AI विकसकांना विश्वासार्हता वाढवण्यासाठी सर्वोत्तम पद्धती अनुसरण करण्याचे प्रोत्साहन देते.

जनरल पर्पस AI (GPAI) चे नियमन

AI कायद्याच्या एक महत्त्वाचे भाग म्हणजे जनरल पर्पस AI (GPAI) मॉडेल्स, जे अनेक AI अनुप्रयोगांच्या पाठीशी असतात. या मॉडेल्सचा वापर मोठ्या प्रमाणावर केला जातो आणि त्यांचा परिणाम मोठ्या प्रमाणावर असू शकतो. त्यांच्यावर अतिरिक्त नियम लागू केले आहेत, विशेषतः पारदर्शकता आणि जोखमीचे व्यवस्थापन यावर.

जनरेटिव्ह AI साधनांच्या उदयामुळे, जसे की ChatGPT, EU ने कायद्याचा पुन्हा विचार केला आणि त्यात बदल केले. काही तंत्रज्ञान कंपन्यांनी GPAI मॉडेल्ससाठी सुलभ नियमांची मागणी केली. परिणामी, अंतिम कायद्यात ओपन-सोर्स मॉडेल्स आणि R&D प्रयत्न साठी काही सवलतींचा समावेश करण्यात आला.

मुख्य अनुपालन मुदती

EU AI कायदा 1 ऑगस्ट 2024 पासून प्रभावी झाला. तथापि, या कायद्याच्या विविध घटकांची अनुपालन मुदत वेगवेगळ्या वेळांवर लागू होईल. काही महत्त्वाच्या अनुपालन मुदती:

• सहा महिने नंतर: बंदी घाललेल्या AI वापरांवर नियम लागू होणार.
• नऊ महिने नंतर: प्रॅक्टिस कोड लागू होईल.
• बारह महिने नंतर: पारदर्शकता आणि शासनाची जबाबदारी लागू होईल.
• 24 ते 36 महिने नंतर: उच्च-जोखमीच्या AI सिस्टम्ससाठी अधिक तपशीलवार नियम लागू होणार.

कायदा उल्लंघनाची अंमलबजावणी

AI कायदा चे उल्लंघन केल्यास मोठे दंड होऊ शकतात. बंदी केलेल्या वापरांसंबंधी उल्लंघनांवर 7% जागतिक टर्नओव्हर किंवा €35 मिलियन पर्यंत दंड होऊ शकतो. इतर उल्लंघनांवर 3% जागतिक टर्नओव्हर किंवा €1.5 मिलियन पर्यंत दंड होऊ शकतो. हे दंड कंपन्यांना नियमांचे पालन करण्यास प्रोत्साहित करण्यासाठी आहेत.

भविष्याचा मार्ग

तरीही, EU AI कायदा हा पहिलाच असा नियम आहे, परंतु त्याची अंमलबजावणी आणि सुधारणा चालू आहे. AI तंत्रज्ञान सतत बदलत असल्यामुळे, कायद्यातील आवश्यकतेनुसार बदल होऊ शकतात. EU येणार्‍या महिन्यांत या कायद्याचे अंमलबजावणी करण्यासाठी अधिक स्पष्ट मार्गदर्शन प्रदान करेल.

तुम्हाला EU AI कायदा साठी अनुपालन करण्याच्या तयारीत रहायचे असल्यास, आगामी काळात काही नियम निश्चित होईल आणि तुमच्या व्यवसायाला त्यानुसार योजना तयार करावी लागेल.