ब्लॉकचेनचे तोटे | Disadvantages of Blockchain

ब्लॉकचेन (Blockchain) ही तंत्रज्ञानाची एक क्रांतिकारी प्रणाली आहे, ज्यामुळे डेटा सुरक्षित आणि पारदर्शक रीतीने साठवता येतो. याच्या वापरामुळे बँकिंग, वित्तीय व्यवहार, रेशन कार्ड वितरण, आणि इतर अनेक क्षेत्रांमध्ये सुधारणा झाली आहे. तरीही, ब्लॉकचेनचे काही तोटेही आहेत, जे सर्वांसाठी महत्त्वाचे असू शकतात. चला तर मग, ब्लॉकचेनच्या तोट्यांवर एक नजर टाकू.

ब्लॉकचेनचे तोटे | Disadvantages of Blockchain

१. व्यापक ऊर्जा खर्च (High Energy Consumption)

ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानामध्ये एक मुख्य बाब म्हणजे ‘मायनिंग’ (Mining). ही प्रक्रिया अत्यंत जटिल असते आणि यासाठी खूप मोठ्या प्रमाणावर ऊर्जा लागते. उदाहरणार्थ, बिटकॉइन किंवा इतर क्रिप्टोकरन्सींसाठी, नेटवर्कवर ट्रान्झॅक्शन प्रक्रिया करण्यासाठी मायनिंग संगणकांची वर्कलोड्स वाढविली जातात, ज्यामुळे ऊर्जा खूपच जास्त वापरली जाते. यामुळे पर्यावरणावर विपरीत परिणाम होऊ शकतो. विशेषतः, मोठ्या प्रमाणावर ‘मायनिंग’ केल्याने कार्बन उत्सर्जन वाढते, ज्याचा पर्यावरणावर नकारात्मक प्रभाव पडतो.

२. स्केलेबिलिटीच्या समस्या (Scalability Issues)

ब्लॉकचेनच्या नेटवर्कवर होणारे ट्रान्झॅक्शन प्रमाण वेळोवेळी वाढत असतात, परंतु सध्याच्या ब्लॉकचेन प्रणालीमध्ये स्केलेबिलिटी म्हणजेच क्षमता वाढवण्याची समस्या आहे. उदाहरणार्थ, बिटकॉइनच्या नेटवर्कवर एका सेकंदात फक्त काही ट्रान्झॅक्शन प्रक्रिया होऊ शकतात. यामुळे ट्रान्झॅक्शन वेळ वाढतो आणि नेटवर्क जाम होऊ शकतो. त्यामुळे जास्त वापरकर्त्यांसाठी याचा वापर अधिक वेळ घेणारा आणि महागडा होऊ शकतो.

३. कायदेशीर व नियमांचा अभाव (Lack of Legal Framework)

ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानासोबत जास्तीत जास्त नवे व्यवसाय उघडत असताना, अनेक ठिकाणी कायदेशीर आणि नियमांचे अभाव आहेत. हे एक मोठे आव्हान आहे, कारण जगभरातील कायदे विविध आहेत. क्रिप्टोकरन्सीच्या वापरामुळे फसवणूक, हॅकिंग, आणि इतर गुन्हेगारी घटनांमध्ये वाढ होऊ शकते. यामुळे सरकार आणि नियामक यंत्रणांना ब्लॉकचेन आधारित व्यवहारांचा पर्याय समजून चालवायला कठीण होतं आहे.

४. डेटा बदलण्याची किंवा हटवण्याची मर्यादा (Data Immutability Issues)

ब्लॉकचेनमध्ये डेटा इन्क्रिप्टेड आणि एकदा नोंदवला गेल्यानंतर तो बदलला किंवा हटवला जाऊ शकत नाही. हे एक सकारात्मक वैशिष्ट्य असू शकते, कारण यामुळे डेटा सुरक्षित राहतो, पण काही वेळेस हे नकारात्मक ठरू शकते. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या कंपनीचा चुका करणारा व्यवहार किंवा खोटा डेटा ब्लॉकचेनमध्ये नोंदवला गेला असेल, तर त्याला बदलता येत नाही. ह्या ठिकाणी त्रुटी दुरुस्त करणे अवघड होऊ शकते.

५. अत्यधिक कॉम्प्लेक्सिटी (Complexity)

ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानाची रचना आणि कार्यपद्धती सामान्य लोकांसाठी काहीशी जटिल असू शकते. ब्लॉकचेन आधारित व्यवसाय मॉडेल्स आणि दृषटिकोन समजून घेणे अनेक वेळा सोपे नसते. यामुळे अनेक वापरकर्त्यांना याच्या उपयोगाच्या संकल्पनांमध्ये अडचणी येऊ शकतात. तांत्रिक दृषटिकोनातून देखील ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानाची कार्यप्रणाली समजून घेणे सहज नाही, आणि ते समजून घेण्यासाठी विशेष प्रशिक्षणाची आवश्यकता असू शकते.

६. सुरक्षा धोके (Security Risks)

ब्लॉकचेन तंत्रज्ञान सुरक्षित असले तरी, हॅकिंग आणि इतर सुरक्षा धोके अजूनही अस्तित्वात आहेत. काही ब्लॉकचेन नेटवर्क्सवरील स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट्स किंवा वॉलेट्स हॅक होण्याच्या घटनाही घडल्या आहेत. त्यामुळे वापरकर्त्यांना आपल्या डिजिटल संपत्त्यांचे संरक्षण करण्यासाठी जास्त सावध राहणे आवश्यक आहे. अतिरिक्त सुरक्षेच्या उपायांसाठी आवश्यक असलेल्या खर्चामुळेही काही वेळा ब्लॉकचेन प्रकल्प अधिक महागडे पडू शकतात.

७. प्रणालीतील अपूरणीय त्रुटी (Irreversible Errors in System)

ब्लॉकचेनमध्ये एकदा ट्रान्झॅक्शन झाल्यावर ती मागे घेता येत नाही. याचा अर्थ, जर काहीतरी चुकले तर ते दुरुस्त करण्याची शक्यता नाही. उदाहरणार्थ, जर तुम्ही काही क्रिप्टोकरन्सी चुकीच्या पत्त्यावर पाठवली, तर ती राशि परत मिळवण्याचा कोणताही मार्ग नाही. ही प्रणालीच्या अपरिहार्य त्रुटीमुळे वापरकर्त्यांना त्रास होऊ शकतो.

८. प्रवेश आणि तांत्रिक अडचणी (Entry Barriers)

ब्लॉकचेन तंत्रज्ञान वापरणे सुरू करण्यासाठी एक चांगला पातळीवरचा तांत्रिक ज्ञान आवश्यक आहे. जर तुम्हाला एक ब्लॉकचेन नेटवर्क सुरू करायचं असेल, तर तुम्हाला किमान ब्लॉकचेन, स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट, आणि क्रिप्टोग्राफीच्या संकल्पना समजून घ्या. हे नवं तंत्रज्ञान सर्वांसाठी सहज उपलब्ध नाही, त्यामुळे अनेक लोक किंवा संस्था या तंत्रज्ञानात गुंतवणूक करू शकत नाहीत.

निष्कर्ष

ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानाने अनेक सकारात्मक बदल घडवले असले तरी, त्याच्या वापरात काही महत्त्वाचे आणि निराकरणीय समस्याही आहेत. ऊर्जा वापर, सुरक्षा समस्या, कायदेशीर अडचणी, आणि स्केलेबिलिटीची मर्यादा यांसारख्या समस्यांचा सामना करावा लागतो. तरीही, वेळोवेळी सुधारणा आणि विकासामुळे यातील काही अडचणी कमी होऊ शकतात.